Αιτίες αυθαίρετης δόμησης

Η αυθαίρετη δόμηση είναι μια απ' τις μεγαλύτερες παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Έχει μακρόχρονο παρελθόν, ένοχο παρόν και (αν δε δράσουμε άμεσα) δυσοίωνο μέλλον.

Η έως σήμερα ενασχόληση της Πολιτείας με την αυθαίρετη δόμηση εξαντλείται στην προσπάθεια να βρεθεί τρόπος νομιμοποίησης ή έστω μονιμοποίησης των υφιστάμενων αυθαιρέτων.

Δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες 4 δεκαετίες, η σχετική νομοθεσία για την αυθαίρετη δόμηση αποσκοπούσε είτε στη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων (1968, 1983), είτε στην εξαίρεσή τους από κατεδάφιση (1977), είτε στην είσπραξη προστίμων (1968, 1974, 1977, 1983, 1985, 2004, 2009).

Όλοι οι νόμοι έρχονταν ως απότοκο της αυθαιρεσίας του χθες. Ποτέ δεν είχαμε νόμους πρόληψης της αυθαιρεσίας του αύριο!

Απαιτείται όμως τώρα ένας νέος χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός, με στόχο την προσαρμογή του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου σε μια νέα ισορροπία: οικονομική, οικολογική, κοινωνική και αισθητική.

Μόνο αφού αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της μελλοντικής αυθαίρετης δόμησης ριζικά και προληπτικά, θα μπορέσουμε να δούμε τι θα κάνουμε με τις αυθαιρεσίες του χθες!

Ας δούμε όμως πρώτα τι είναι αυθαίρετη δόμηση.

Σύμφωνα με το άρθρο 22 του ισχύοντος ΓΟΚ, αυθαίρετη είναι κάθε κατασκευή η οποία εκτελείται:
Α) Χωρίς νόμιμη άδεια.
Β) Με υπέρβαση της νόμιμης άδειας.
Γ) Με άδεια η οποία ανακλήθηκε.
Δ) Κατά παράβαση των πολεοδομικών διατάξεων.
Ε) Αυθαίρετη είναι επίσης κάθε αλλαγή χρήσης του κτιρίου ή τμήματος αυτού.

Η διαπίστωση της αυθαίρετης κατασκευής μπορεί να γίνει οποτεδήποτε, ακόμα και μετά την αποπεράτωσή της. Ακόμα και η χρήση (ή λειτουργία της) δεν εμποδίζουν την επιβολή των συνεπειών.

Πριν μιλήσουμε για λύσεις, είναι βασικό να δούμε τις αιτίες της αυθαίρετης δόμησης. Κατά τη γνώμη μου είναι τέσσερις:

1) Αδιέξοδο και απροετοίμαστο μοντέλο ανάπτυξης
Η μονοδιάστατη βιομηχανική ανάπτυξη των αστικών κέντρων, ο μαρασμός της υπαίθρου και η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο ώθησαν τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις προς τις πόλεις.

Οι πόλεις όμως δεν είχαν ούτε την τεχνική, ούτε τη θεσμική δυνατότητα να υποδεχτούν τόσους ανθρώπους. Επιπλέον, δεν υπήρξε καμία οργανωμένη και σχεδιασμένη στεγαστική πολιτική. Δεν υπήρξε τέλος καμία πολιτική γης από το κράτος.

2) Έλλειμμα Χωροταξικού Σχεδιασμού
Έως σήμερα, ο χωροταξικός σχεδιασμός και τα ρυθμιστικά σχέδια έρχονταν συνήθως να περιγράψουν απλώς τις ήδη διαμορφωμένες καταστάσεις. Ακόμα κι όταν υπήρχε οραματικός χαρακτήρας, η πλημμελής παρακολούθηση της εφαρμογής οδηγούσε σε ασυδοσία και αυθαιρεσίες.

Επίσης, οι επεκτάσεις των σχεδίων πόλης καθυστερούν αδικαιολόγητα. Από το 2004 μέχρι σήμερα, εκατοντάδες Πολεοδομικές Μελέτες ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ σκονίζονται στα ντουλάπια του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ.

Απαιτείται λοιπόν σήμερα όσο ποτέ να μπει τάξη στον χώρο!

3) Αδυναμία ελέγχου από την κεντρική διοίκηση
Η κρατική διοίκηση απέτυχε να εφαρμόσει την (πολυδαίδαλη) υφιστάμενη νομοθεσία. Επιχείρησε να αντιμετωπίσει το φαινόμενο είτε με νόμους που προέβλεπαν την εξαίρεση από κατεδάφιση, είτε με νόμους που είχαν μόνο εισπρακτικό χαρακτήρα. Ευθύνες σε αυτό έχουν και ορισμένοι ΟΤΑ.

4) Έλλειψη κοινωνικής βούλησης για την προστασία του περιβάλλοντος
Δεν υπήρξε μέχρι σήμερα η πολιτική και κοινωνική βούληση για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων.

Αντίθετα, το περιβάλλον συχνά αντιμετωπίστηκε ως «εμπόδιο» για την ανάπτυξη και αφέθηκε να καταστραφεί. Επίσης, οι βλαβερές συνέπειες της αυθαίρετης δόμησης για το κοινωνικό σύνολο δεν έγιναν αντιληπτές από τους πολίτες.

Κάπως έτσι φτάσαμε να μιλάμε για αυθαίρετη δόμηση. Αντί να μιλάμε για αυθαίρετες πολιτικές και αυθαίρετες νοοτροπίες. Αν όμως δε δούμε στ' αλήθεια τι φταίει, δεν θα λύσουμε στ' αλήθεια το πρόβλημα.

Εσείς τι πιστεύετε ότι φταίει για την αυθαίρετη δόμηση στην Ελλάδα;